به گزارش هویدا آنلاین  ، شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است ^. این جشن در ۹ آذر ۱۴۰۱ ثبت میراث جهانی شده‌است.

در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کره شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود.

شب یلدا به میان غروب آفتاب ۳۰ آذر گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی معمولاً در این شب، انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را مهیا و دور هم سرو و می‌کنند.

شاهنامه خوانی  وقصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای خانواده و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ نیز رایج است.

یلدا برگرفته از واژه سریانی ܝܠܕܐ به‌معنای زایش است  ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است.

در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده‌است. در قانون مسعودی نسخه  موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده‌است.

واژه «شب چله» یا «شب چله کلان» هم که در فرهنگ عامه مردم مترادف با شب یلدا بکار می‌رود از آن روست که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیده‌اند.

 یادداشتی از ابوالقاسم فقیری پیرامون شب یلدا در فرهنگ شیراز:

شب یلدا بلندترین شب سال است، ایرانیان از گذشته‌های دور این شب را گرامی داشته و جشن می‌گرفتند.

در فرهنگ عمید در مقابل واژه یلدا چنین می‌خوانیم: (یلدا کلمه‌ای سریانی به معنی میلاد، وقت ولادت، به معنی زمان ولادت حضرت عیسی هم گفته‌اند در فارس شب یلدا را شبی می‌گویند که از آن شب دراز تر نباشد و آن شب آخر پاییز و شب اول زمستان است.

اما در فرهنگ معین جلد چهارم در برابر واژه یلدا این چنین می خوانیم:

یلدا درازترین شب سال، شب اول برج جدی ، شب چله برج زمستان این کلمه در سریانی به معنی میلاد است، چون شب یلدا با میلاد مسیح تطبیق می‌کرد از این رو آن را بدین نام گذاشتند …

توجان لطیفی و جهان جسم کثیف است
تو شمع فروزنده و گیتی شب یلدا

در فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی در جلو واژه یلدا چنین مطلبی را می‌خوانیم:

یلدا (شب) چنانکه اغلب فرهنگ‌ها آورده‌اند ماخوذ از سریانی به معنی میلاد عربی است و چون شب یلدا را با میلاد مسیح تطبیق می‌کرده‌اند از این رو بدین نام خوانده شده است. چون ایرانیان این شب را تولد میترا (مهر) می‌دانستند آن را با تلفظ سریانی‌اش پذیرفتند و در واقع یلدا با بابانوئل اروپایی که در ۲۵ دسامبر تثبیت شده، معادل است.

بنابراین نوئل اروپایی همان شب یلدا یا شب چله ایرانی است.

کرمانی‌ها معتقدند که قارون به شکل هیزم شکنی، شب به درخانه‌ها می‌آید و هیزم به آنها می‌دهد که هیزم ها به شمش طلا تبدیل می‌شود. بنابراین تا صبح بیدار می‌مانند این مراسم یادآور بابانوئل در کریسمس است و می‌رساند که یلدای ایرانی وکریسمس از یک مایه سرچشمه گرفته است.

در ادبیات فارسی، شعر از زلف یار و هم چنین روز هجران را از حیث سیاهی درازی به شب یلدا تشبیه کنند.

روز رویش چو برانداخت نقاب شب زلف
گفتنی از روز قیامت شب یلدا برخواست
نظر به روی تو هر جامه از نوروزی است
شب فراق توهر شب که هست یلدایی

یلدا در شیراز :

شیرازی ها به شب یلدا شب چله می‌گویند و در این شب که طولانی‌ترین شب سال است مراسمی خاص دارند، شیرازی‌ها زمستان را بدین ترتیب قسمت می کنند:

از اول دی تا دهم بهمن را چله بزرگ از دهم بهمن تا اول اسفند را چله کوچک و از اول اسفند تا آخر اسفند را چله پیرزن می‌گویند. همچنین چهار روز آخر چله بزرگ و چهار روز اول چله کوچک را (چهار چهار) می‌گویند که اوج سرما را دراین ۸ روز می‌بینیم .

در شیراز در شب چله چه چیزهایی می‌خورند؟

آدمی را در شیراز دارای دو طبع می‌دانند حرارتی و رطوبتی که بدان گرم مزاج و سرد مزاج می‌گویند.

معمولا در شب چله سرد مزاج ها اگر بخواهند طبع‌شان برگردد باید چیزهای گرم بخورند، گرم مزاج ها هم باید برعکس چیزهای سرد بخورند.

در شب چله خوردن ارده شیره، ارده و خرما و رنگینک رواج کاملی دارد این خوراک‌ها همه گرم هستند.

غذای ویژه شیرازی ها در شب یلدا هویج پلو به همراه کشمش، مغز گردو و رب است.

خوردن آجیل شیرین در شب چله:

خوردن آجیل شیرین متداول است آجیل شیرین مخلوطی است از انجیر – قصبک -نخودچی کشمش- توت خشک – مویز – مغز بادام- مغز گردو – قیصی- شکرپنیر – خرک- برنجک و برگه هلو . بساط میوه های فصل هم پهن است.

حکیم سوری می‌گوید:

میوه های شب یلدای تو بس خوشمزه بود
از همه خوشمزه تر هندونه و خربزه بود

خوردن هندوانه در شب یلدا در گستره ایران  بین خانواده‌ها رواج دارد. در شیراز هم در شب چله شیرازی ها حتما هندوانه رامی خورند.

در شب چله در شیراز چه مراسمی دارند؟

تفال به دیوان حضرت حافظ

گرفتن فال کلوک (کوزه)

گفتن قصه و متلک

فال کلوک در شیراز:

در شب چله بعضی از خانواده‌ها فال کلوک می‌گیرند کلوک کوزه‌های دهن گشادی است که در آن روغن شیره، رب انار و یا ترشی می‌ریزند. روی کوزه بالعابی سبز پوشیده شده است.

این فال ویژه خانم ها است، رسم است که کلوکی به میان مجلس آورده وهر یک از زنان نشانه‌ای درکلوک می‌اندازند، آنگاه دختر بچه‌ای جلوآمده دست درکلوک کرده یکی از اشیاء داخل کلوک را بیرون می‌آورد و به دیگران نشان می‌دهد.

سپس زنی باسواد ترانه‌های محلی را می‌خواند و هرکسی از ترانه مخصوص به خودش نتیجه‌ای می‌گیرد، به جای ترانه‌های محلی بعضی از اشعار حافظ استفاده می‌کنند.

خوشا امشو که مهمون شمایم
کبوتر وار در بوم شمایم
ترشرویی مکن بر روی مهمون
خدا دوند که فرداشو کجایم

معتدل کردن طبع با خوراکی های شب یلدا در شیراز

شیرازی ها اعتقاد دارند که همه ی مردم یا دارای طبع گرم هستند یا طبع سرد و با توجه به نوع مزاجشان اگر گرم مزاج باشند در شب یلدا از خنکی ها مانند هندوانه می خورند تا مزاحشان برگردد و طبعشان سرد گردد و آنهایی که طبعشان سرد است در شب یلدا باید گرمی بخورند از قبیل خرما، رنگینک، انجیر و ارده شیره تا مزاج آنها نیز برگردد.

شب یلدا شبی برای با هم بودن است شبی که در آن خاطرات گذشته را مرور می کنند، بگو بخند می کنند، شوخی و خنده می کنند برای هم حافظ می خوانند و گاهگداری هم تفآلی هم به حافظ می زنند تا اولین شب زمستان را با لبخند شرو ع کنند.

اکثر خانواده‌ها در شیراز همانند شهرهای دیگر ایران، این شب را به شب زنده‌داری می‌پردازند، آنها از دوستان و آشنایان خود دعوت می‌کنند و برای پذیرایی میهمانان سفره‌ای رنگین می‌گسترانند.

یلدا در اشعار شاعران شیرازی

شب یلدا سعدی: روز رویش چون برانداخت نقاب از سر زلف/ گویی از روز قیامت شب یلدا برخاست.

سعدی: باد آسایش، گیتی نزند بر دل ریش / صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود

سعدی: مهره مهر چو از حقه مینا بنمود / ماه من طلعت صبح از شب یلدا بنمود

حافظ: صحبت حکام ظلمت شب یلداست/ نور ز خورشید جو بو که بر آید

حافظ شیرازی: صحبت حکام ظلمت شب یلداست. نور ز خورشید جوی بو که برآید.

سعدی: بر رخ تو کآفت جان من است / از شب یلدا سپه آورده‌ای!