در سال ۱۳۴۵، کلنگ ساخت شرکتی ایرانی به زمین زده شد که قرار بود سیتروئن فرانسوی را تولید کند. بعد از چند سال خط تولید رنو ۵ در این کارخانه راه‌اندازی شد و نام شرکت از «شرکت ایرانی تولید سیتروئن»، به «شرکت ایرانی تولید اتومبیل» که مخفف فرانسوی زبان آن سایپا نامیده شد، تغییر کرد. اکنون، سایپا طی عمر ۵۵ ساله خود، فراز و نشیب‌های زیادی را در جاده مخصوص پشت سر گذاشته است.

پس از عقد برجام و انعقاد قرارداد‌های بزرگ، در حالی که نگاه‌ها به درهای ورودی کشور و حضور خودروهای خارجی نظیر پژو دوخته شده بود، سایپا با همکاری دانشگاه، به دنبال تولید محصولی مبتنی بر پلتفرمی ملی رفت و سرانجام با تولید محصول جدید خود، رهام، نظر کارشناسان و مردم  را به خود جلب کرد.

شاهین، برگ برنده سایپا

همه چیز به نمایشگاه خودرو شیراز ۱۳۹۷ برمی‌گردد، زمانی که سایپا با دست پر در نمایشگاه حاضر شد و برگ آس خود را رو کرد. شاهین تا قبل از رسمی شدن عرضه و تولید انبوه، «رهام» نام داشت. اما غلامرضا کیامرزی، پژوهشگر محیط زیست، درخواست تغییر نام «رهام» را به سایپایی‌ها داد که با استقبال مدیرعامل سایپا نام این خودرو به شاهین تغییر کرد. سرانجام، کراس اوور شاهین در روز خداحافظی پراید معرفی شد.

تا کنون هیچ خودروی کراس اووری در جاده مخصوص ساخته نشده است. خودروهای کراس اوور به خودروهای شبه شاسی بلندی گفته می‌شوند که کمی قوی‌تر و بلندتر از خودروهای سواری هستند.

برای تولید شاهین، قرار بود که از تکنولوژی شرکت‌های معتبری چون سیتروئن و برلیانس استفاده شود اما به دنبال تحریم‌ها، این شرکت‌ها با وجود سود فراوانی که می‌توانست نصیب آنها شود، بازار ایران را ترک کردند. به نظر می‌آمد که سایپا چاره‌ای جز استفاده از قطعات تولید داخل ندارد. در نهایت، مسیر اجبار سایپایی‌ها تبدیل به یک توفیق اجباری شد؛ یعنی تولید قطعات این خودرو در داخل.

اولین پلتفرم ملی

به کمی قبل‌تر از نمایشگاه خودروی شیراز در سال ۹۷ برمی‌گردیم. در دولت دهم، در راستای ایجاد همکاری بین صنعت و دانشگاه، پروژه‌ای تحت عنوان پلتفرم ملی تعریف شد. سایپا بخش صنعت این پروژه‌ی ملی بود و به نوعی پیشگام تولید اولین پلتفرم خودروی کشور شد.

”پلتفرم چیست؟ پلتفرم مجموعه‌ای از قطعات، مجموعه‌ها و حتی بخش‌هایی از خط تولید است که بین خانواده‌ محصولات خودرو مشترک است. در صنعت خودروسازی مدرن، باتوجه‌ به افزایش تنوع محصولات و سلایق مشتریان، توسعه‌ی جداگانه‌ی هر خودرو به‌صورت محصولی منحصربه‌فرد، بسیار پرهزینه و زمان‌بر خواهد بود. به همین دلیل خودروسازان جهانی با توسعه‌ی یک پلتفرم، اقدام به توسعه و تولید خودرو‌هایی در کلاس‌های مختلف روی آن می‌کنند تا درکنار کاهش هزینه‌ها، زمان به‌روز کردن سبد محصولات خود را نیز کاهش دهند.‟

پلتفرم خودرو یکی از نقاط ضعف اصلی خودروسازان داخلی است. یکی از دلایل فروش خودروهای تکراری به نبود پلتفرم مشخص در صنعت خودرو بر می‌گردد. سایپا با حضور در پروژه‌ی ملی پلتفرم خودرو با همکاری دانشگاه‌های علم و صنعت ایران، تهران، امیرکبیر و خواجه نصیر و همچنین استفاده از مشاوران خارجی، توانست پلتفرم SP100 را نهایی کند.

در نهایت سایپا، طی چند سال تلاش، توانست خودروی مبتنی بر این پلتفرم را تولید و در سال ۹۷، رهام یا همان شاهین امروزی، معرفی کند. در واقع، شاهین نتیجه‌ ۶ سال طراحی و توسعه‌ی پلتفرم خودرو در سایپا است، پلتفرمی که برای ساخت آن از فناوری‌های تویوتا، برلیانس و هیوندای بهره گرفته شده است.

سایپا شاهین بر پایه این پلتفرم، به یک موتور ۱۵۰۰ سی سی ۴ سیلندر مجهز شده و قادر است ۱۰۸ اسب بخار قدرت و ۱۶۵ نیوتن متر گشتاور تولید کند.

اما مهم‌تر از همه این موارد، جلب رضایت مشتریان خودروهای داخلی بود. برای مشتریان ایرانی، فاکتور ایمنی خودرو، در کنار قیمت و طراحی بسیار حائز اهمیت بود، به خصوص اینکه قرار شد شاهین به نوعی جایگزین پراید شود.

اتفاقی که برای کراس‌اوور سایپا افتاد، این بود که تولیدکننده آن، از چارچوب‌های محدود رضایت مشتری عبور کرد. برای اولین بار در صنعت خودروی کشور، برای یک خودرو ۳ سال گارانتی و یا ۶۰ هزار پیمایش در نظر گرفته شد. با گذشت نزدیک به سی سال از تولد دوباره خودروسازان جاده مخصوص، سایپا اولین خودروسازی شد که بار گارانتی خودروی تولیدی خود را افزایش داد. این افزایش بار گارانتی در شرایط تحریم تنها در حالی می‌توانست محقق شود که سایپا از کیفیت محصول تولیدی خود اطمینان خاطر داشته باشد.

ستاره‌های جهانی شاهین در تست ایمنی

خودروسازان همانند تمام صنایع دیگر زیر ذره‌بین سازمان بازرسی کیفیت و استاندارد ایران قرار دارند. این سازمان، ماهیانه و سالیانه گزارشی را درباره کیفیت خودروهای داخلی، منتشر می‌کند. شاخص‌های این سازمان، مبتنی بر استانداردهای بین‌المللیست و با تکیه بر این شاخص‌ها، کیفیت خودروها را برآورد و براساس کیفیت خودروها، ستاره‌هایی را به آنها اعطا می‌کند.

در اولین گام، سایپا برای کسب ستاره‌های بیشتر ایمنی و کیفیت، تصمیم گرفت بدنه شاهین را با استفاده از فولاد با استحکام بالا بسازد که این امر موجب افزایش ایمنی خودرو شده است. اما این کوچک‌ترین فاکتوری است که در بحث ایمنی شاهین می‌توان به آن اشاره کرد. چرا که نارنجی پوشان جاده مخصوص، پا از چارچوب‌های ایمنی داخلی فراتر گذاشتند و شاهین را در آزمون‌های ایمنی بین‌المللی موسسه یورو انکپ، شرکت دادند.

در یکی از این بررسی‌ها، شاهین در نسخه پایه به یکی از مراکز ایمنی سنجی اروپایی فرستاده شد. در این مرکز، شاهین ایرانی توانست از تست R95 استاندارد ECE  سربلند خارج شود و ۳ ستاره ایمنی را کسب کند.

در تست تصادف ECE R95 در حالی که خودرو ثابت است، جسمی متحرک به جرم ۹۵۰ کیلوگرم (MDB EEVC=950Kg) با سرعت ۵۰ کیلومتر بر ساعت با زاویه ۹۰ درجه‌ای به بخش کناری خودرو برخورد می‌کند.

در این تست، که Side Impact Test هم نام دارد، سلامت راننده (ES-2) بررسی می‌شود و با درنظر گرفتن برخی پارامترها بر روی خودرو و همچنین بررسی سازه پس از تصادف، اعتبارنامه ECE R95 به آن خودرو اعطا می شود.

تست تصادف و تأییدیه ECE R95 یکی از شش جزء اصلی برای اخذ مجوز فروش خودرو در اتحادیه اروپاست.

حفظ تعادل هنگام ضربه، عدم شکست نقاط جوش و اتصال ستون‌ها، ثبات ستون افقی و سازه سقف، حفظ سلامت کامل ستون A و C ، مهار صحیح نیروی وارد در نقط R، امکان باز شدن درها پس از تصادف، سلامت سازه ضربه گیر داخل درها و جلوگیری از وارد شدن نیروی حداکثری به پا و پهلوی سرنشین، عدم شکست ستون افقی پایینی و… باعث شده شاهین حتی بدون داشتن کیسه‌های هوای کناری و پرده‌ای، استاندارد ارتقایافته ECE R95 را به دست آورد و به این ترتیب، عنوان ایمن‌ترین خودروی ملی را از آن خود کند.

لازم به ذکر است که سایپا شاهین تأییدیه نهایی استاندارد ECE را به دست آورده و تا امروز دو تست ایمنی آن به صورت رسمی منتشر شده است.

در بحث عملکرد کیسه‌ های هوا نیز، دو تست اهمیت زیادی دارد. اولین تست به عملکرد مدار و ماژول‌های کیسه هوا توجه دارد و به ‌صورت آزمایشی تنها در بخش یونیت‌ها انجام می‌شود. این تست معیار اصلی اعطای مجوزهای مختلف «ای مارک» و ECE است.

اما یکی از اصلی ‌ترین تست‌های اجباری از سال ۲۰۱۸، تست نهایی کیسه‌های هوا در شرایط بازشو بر روی خودرو و تصادف است. در این روش کیسه‌های هوای SRS و SRP به صورت دقیق‌تر بررسی می‌شوند. در این بررسی فاکتورهایی از قبیل میزان باز شدن، جهت باز شدن، انحراف از مسیر ضربه، محل برخورد با سرنشین و سطح تاثیرگذاری در استانداردهای مختلف آزمایش می‌شوند.

برای اخذ مجوزهای ECE و EEC، کیسه هوای شاهین به بوته آزمایش گذاشته شد. سرعت این تست ۵۶ کیلومتر بر ساعت، در شرایط تست کیسه هوای SRS و برخورد ۱۰۰ درصدی بود. در این تست، عملکرد کیسه هوای جلو در شرایط تست تصادف از رو به ‌رو مورد سنجش قرار گرفت.

سایپا تست‌ها و آزمون‌هایی که خودروی شاهین در ضمن پروسه تولید خود در داخل و خارج از کشور گذراند را منتشر کرده است. این برای اولین بار است که یک خودروساز اقدام به انتشار پروسه شرکت در تست‌های ایمنی بین‌المللی می‌کند.

طراحی شاهین

نمای داخل شاهین طراحی جدیدی نسبت به خودروهای تولید داخل دارد که بارزترین آن وجود یک نمایشگر در مرکز داشبورد است که ورودی‌های هوا تهویه مطبوع، در بالای آن قرار گرفته‌اند. در مدل فول، صندلی‌ها با روکش چرم پوشانده شده‌اند. صندلی‌ها با ارگونومی مناسبی طراحی شده‌اند و در سطح خودروهای روز دنیا هستند.

طراحی صندلی‌های شاهین نیز بخشی از پروژه‌ پلتفرم ملی بوده است. سیستم تهویه، داشبورد، کنسول و رودری‌ها همگی در مرکز تحقیقات سایپا طراحی شده‌اند.

از نظر طراحی بیرونی نیز شاهین برخلاف سایر خودروهای ملی و حتی چینی‌ها، طراحی پخته‌تری دارد. نمای جلویی شاهین الهام گرفته از شاهین ایرانی است. به نظر می‌رسد الهام طراحان سایپا از شاهین ایرانی موفقیت‌آمیز بوده و توانسته است جلوه‌ای از خشونت چهره این پرنده تیزپرواز باشد. در نمای جلویی شاهین ترکیب نسبتا خوبی از چراغ‌ها، جلو پنجره و ورودی‌های هوای موجود بر روی سپر دیده می‌شود.

طراحی نمای جانبی شاهین، خیره کننده است و به اندازه طراحی جانبی خودروهای جدید کمپانی‌های کیا و هیوندای حرفه‌ای به نظر می‌رسد.

چراغ‌ها، اصلی‌ترین مولفه‌ی نمای پشت، توسط یک شرکت داخلی طراحی شده‌اند که از لحاظ زیبایی طراحی می‌توانند با نمونه‌های خارجی مقایسه شوند.

چراغ‌های جلو و عقب هردو مجهز به فناوری LED هستند و چراغ روشنایی در روز و مه‌شکن نیز برای شاهین درنظر گرفته شده است.

 سیستم تعلیق جلوی خودرو از نوع «مک فرسون» است و در بخش عقب از سيستم تعليق با ميل پيچشی استفاده شده است.

بخش‌هایی مانند پیشرانه و جعبه‌دنده از ضعف‌های اصلی صنعت خودروسازی کشور هستند اما سایپا توانسته است به لطف پلتفرم SP100 به آن دست پیدا کند.